Ochrona wód to nie tylko czuwanie nad ich racjonalnym wykorzystaniem, czystością i oszczędzaniem, ale także zapewnianie organizmom ją zamieszkującym prawidłowych warunków do życia i rozwoju.
Naturalnie płynąca rzeka pozbawiona jest budowli wzniesionych przez człowieka, takich jak elektrownie wodne, młyny, jazy, progi i inne. Gdy człowiek zaczął na swoje potrzeby zatrzymywać i piętrzyć wodę, aby np. zapewnić zasilanie turbin hydroelektrowni, rzeki zostały przegrodzone tymi sztucznymi barierami. Z jednej strony umożliwiają one korzystanie z rzeki jako źródła np. energii elektrycznej, jednak z drugiej stanowią przeszkody często nie do pokonanie dla migrujących ryb. Gdy po wejściu np. z morza ryby napotykają taką przeszkodę, mogą mieć trudności w dotarciu do miejsca swojego tarła czyli rozrodu, które są położone w górze rzeki.
Ponieważ często rozebranie istniejącej zabudowy cieku jest niemożliwe lub bardzo trudne i kosztowne, buduje się w ich sąsiedztwie przepławki. Stanowią one obwodnice lub „drabiny” dla ryb, dzięki którym są one w stanie pokonać różnicę poziomów wody powodowaną piętrzeniem.
W praktyce inżynierskiej stosuje się:
- przepławki techniczne – będące częścią konstrukcji piętrzącej wodę,
- przepławki naturopodobne – kanały obiegowe, rampy i pochylnie,
- przepławki specjalne – windy, śluzy, kanały dla węgorzy.
Przepławka techniczna tworzy system basenów (komór), z których każdy kolejny położony jest nieco wyżej niż dolny. Dzięki temu ryby mogą płynąć w górę lub też rzadziej w górę i dół rzeki. Oczywiście jak każde urządzenia przepławki są wadliwe i wymagają dużego nakładu pracy szczególnie na etapie projektowania. Jednak dobrze zaprojektowane, uzbrojone w odpowiednie warunki środowiskowe (prądy wabiące) i prawidłowo wykonane służą skutecznie w czasie wędrówki ryb na ich szlakach.
Do sprawdzania i potwierdzania, że organizmy żywe rzeczywiście korzystają z takich korytarzy służą urządzenia do monitoringu. Urządzenia te na bieżąco dostarczają cennej wiedzy o tym, które gatunki ryb korzystają z przepławek. Pozwala też policzyć jak duża liczba ryb przez nie przechodzi oraz kiedy następuje natężenie migracji. Monitoring to nic innego jak system kamer wizyjnych, montowanych na dwóch pionowych płytach jedna pod drugą, w taki sposób, że obejmują całą głębokość przepławki. Dzięki usytuowaniu ich tuż przy wylocie z przepławki (w najwyższej komorze) każda ryba lub inne zwierzę, które pokonuje przepławkę, zostaje wykryte i nagrane. Pozwala to w długim okresie czasu na stwierdzenie jakie ryby lub inne organizmy korzystają z przepławki. Pojawienie się gatunków migrujących stanowi potwierdzenie działania przepławki. Dzięki urządzeniom można zobaczyć okonie, lipienie, pstrągi, trocie i nawet bobry w ich naturalnym środowisku.
Niezależnie od poglądów dotyczących korelacji potrzeb gospodarki, przemysłu czy transportu śródlądowego ze skuteczną i długofalową ochroną zasobów wodnych bezsprzecznym jest, że rozwój gospodarczy musi odbywać się przy uwzględnieniu zmian klimatycznych i przy wykorzystaniu możliwie najnowocześniejszych systemów służących ochronie środowiska oraz rekompensat przyrodniczych. Życie w zgodzie z naturą winno równać się z brakiem marginalizacji potrzeb zarówno środowiska jak i człowieka.
Tak jak budujemy autostrady dla siebie, nie możemy zapominać o innych żyjących i równie wymagających organizmach w środowisku wodnym. Wszak zgodnie z zapisami w preambule Ramowej Dyrektywie Wodnej /RDW/: „Woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie".
Opracowanie: mgr inż. Małgorzata Ptaszyńska, na podstawie:
„Raport Laika w ramach projektu Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Regi i jej dopływów Creating of the blue ecological corridor alongside Rega river LIFE11 NAT/PL/24”, Szczecin 2022 r.
„Przepławki dla ryb, projektowanie, wymiary i monitoring” red. dr. P. Nawrocki,wyd.: WWF Polska, Warszawa, 2016 r.
